امام هادی (علیه السلام)لا تَطْلُبِ الصَّفا مِمَّنُ کَدَرْتَ علیه، وَ لاَ الْوَفَاء لِمَنْ غَدَرْتَ به، و لا النُّصحَ مِمَّنْ صَرَفْتَ سُوءَ ظَنِّکَ الیه، فَاِنَّها قَلْبُ غَیرِکَ کَقَلْبِکَ لُه.
از کسی که بر او خشم گرفته ای، صفا و صمیمیت مخواه، و از کسی که به وی خیانت کرده ای، وفا طلب نکن، و از کسی که به او بدبین شده ای، انتظار خیرخواهی نداشته باش، که دل دیگران برای تو همچون دل تو برای آنهاست.
(اماکن مذهبی وجاذبه گردشگری استان چهارمحال وبختیاری)
شاهچراغ یا شاه چراغ آرامگاهی معروف و متبرک است که امروزه به صورت یکی از مهمترین نقاط دیدنی شیراز تبدیل شده است.
شناسنامه
نام: احمد
لقب: شاهچراغ، سیدالسادات
کنیه: ابوعبدالله
پدر: امام موسی کاظم علیه السلام
مادر: امّ احمد
تاریخ ولادت: نامشخص
تاریخ شهادت: بین سالهای 203 تا 218 هجری قمری
قاتل: قتلغ خان(حاکم شیراز) به فرمان مأمون عباسی
محل دفن: شیراز
ولادت
تاریخ دقیق تولد حضرت احمد بن موسی شاه چراغ سلام الله علیه مشخص نیست. اخیراً در شورای فرهنگ عمومی استان فارس نامگذاری یک روز به نام بزرگداشت آن حضرت مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد آن حضرت را به عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند. لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند. اما پس از بررسی های به عمل آمده کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روز تولد حضرت شاه چراغ بدرستی مشخص نیست و در این خصوص نقلهای متفاوتی وجود دارد. از این رو تصمیم بر این شد که در دهه کرامت یعنی حدفاصل تولد حضرت معصومه سلام الله علیها و امام رضا علیه السلام یک روز به عنوان روز بزرگداشت حضرت احمد بن موسی «شاه چراغ»تعیین شود.
پدر و مادر
حضرت سید امیر احمد(ع) ملقب به شاه چراغ و سیدالسادات، فرزند بزرگوار امام موسی کاظم علیه السلام است.مادر وی، مشهور به «ام احمد»، مادر بعضی از فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع) بوده است.ایشان داناترین، پرهیزگارترین و گرامی ترین زنان در نزد آن حضرت بودند و حضرت اسرار خود را به وی می گفتند و امانتشان را نزد وی به ودیعه می گذاشتند.
بیعت با علی بن موسی الرضا علیه السلام
چون خبر شهادت حضرت موسی کاظم علیه السلام امام هفتم شیعیان در مدینه شایع شد، مردم به در خانه ام احمد، مادر حضرت شاه چراغ «احمد بن موسی» گرد آمده و حضرت سید میر احمد را با خود به مسجد بردند، زیرا از جلالت قدر و شخصیت بارز و اطلاع بر عبادات و طاعات و نشر شرایع و احکام و ظهور کرامات و بروز خوارق عادات که در آن جناب سراغ داشتند، گمان کردند که پس از وفات پدرش امام موسی بن جعفر علیه السلام امام بحق و خلیفه آن حضرت فرزندش «احمد» است.
به همیت جهت در امر امامت با حضرتش بیعت کردند و او نیز از مردم مدینه بیعت بگرفت، سپس بر منبر بالا رفت، خطبه ای در کمال فصاحت و بلاغت انشاء و قرائت فرمود، آنگاه تمامی حاضرین را مخاطب ساخته و خواست که غائبین را نیز آگاه سازند و فرمود: همچنان که اکنون تمامی شما در بیعت من هستید، من خود در بیعت برادرم علی بن موسی علیه السلام می باشم، بدانید بعد از پدرم برادرم «علی» امام و خلیفه ی بحق و ولی خداست. و از جانب خدا و رسول صلی الله علیه و آله و سلم او، بر من و شما فرض و واجب است که امر آن بزرگوار را اطاعت کنیم و به هر چه امر فرماید گردن نهیم.
پس از آن شمه ای از فضایل و جلالت قدر برادرش علی علیه السلام را بیان فرمود، تا آنجا که همه حاضران گفته های آن بزرگوار را اطاعت کردند، ابتدا او بیعت را از مردم برداشت، سپس گروه حاضران در خدمت احمد به در خانه حضرت امام علی بن موسی علیه السلام آمده همگی با آن جناب بر امامت و وصایت و جانشینی امام موسی بن جعفر علیه السلام بیعت نمودند. و حضرت امام رضا علیه السلام درباره برادرش احمد دعا کرد و فرمود: همچنان که حق را پنهان و ضایع نگذاشتی، خداوند در دنیا و آخرت تو را ضایع نگذارد.
سفر به ایران
شیعیان و محبان اهل بیت علیهم السلام، پس از حضور با برکت امام هشتم علیه السلام در خراسان برای زیارت چهره تابناک امامت و ولایت از نقاط مختلف، به سوی ایران حرکت می کنند. حضرت احمد بن موسی(ع) نیز در همین سال ها(198-203 ه. ق) با جناب سید امیر محمد عابد و سید علاءالدین حسین(برادران ایشان) و جمع زیادی از برادرزادگان و محبان اهل بیت علیهم السلام، به قصد زیارت حضرت رضا علیه السلام از مدینه حرکت می نمایند تا از طریق شیراز به طوس عزیمت کنند. در بین راه نیز عده کثیری از شیعیان به آنان ملحق می شوند. خبر حرکت چنین قافله بزرگی مأمون خلیفه عباسی را به وحشت انداخت.
سفر به شیراز
در زمانی که حضرت امام علی بن موسی(ع) با ولایتعهدی تحمیلی در «طوس خراسان» بودند، حضرت احمد بن موسی(س) به اتفاق جناب سید محمد عابد و جناب سید علاءالدین حسین برادران خود و جمعی دیگر از برادرزادگان و اقارب و دوستان، به قصد زیارت آن حضرت از حجاز به سمت خراسان حرکت نمود. در بین راه نیز جمع کثیری از شیعیان و علاقه مندان به خاندان رسالت، به سادات معظم ملحق و به اتفاق حرکت نمودند تا جایی که می نویسند: به نزدیک شیراز که رسیدند، تقریباً یک قافله پانزده هزار نفری از زنان و مردان تشکیل شده بود.
خبر حرکت این کاروان را به خلیفه وقت(مأمون) دادند. وی ترسید که اگر چنین جمعیتی از بنی هاشم و دوستداران و فدائیان آن ها به طوس برسند، اسباب تزلزل مقام خلافت گردد. لذا امریّه ای صادر نمود به تمام حکام بلاد که در هر کجا قافله بنی هاشم رسیدند، مانع از حرکت شوید و آن ها را به سمت مدینه برگردانید. به هرکجا این حکم رسید قافله حرکت کرده بود مگر شیراز.
حاکم شیراز مردی به نام «قتلغ خان» بود. وی با چهل هزار لشکر جرّار، در «خان زنیان» در هشت فرسخی شیراز اردو زد و همین که قافله بنی هاشم رسیدند، پیغام داد که حسب الامر خلیفه، آقایان از همین جا باید برگردید. حضرت سید احمد(س) فرمود: «ما قصدی از این مسافرت نداریم، جز دیدار برادر بزرگوارمان». اما لشکر قتلغ خان راه را بستند و جنگ شدید خونینی شروع شد اما لشکر در اثر فشار و شجاعت بنی هاشم پراکنده شدند.
لشکر شکست خورده، تدبیری اندیشیدند. بالای بلندی ها فریاد زدند: «الان خبر رسید که ولیعهد(امام هشتم علیه السلام) وفات کرد»! این خبر مانند برق، ارکان وجود مردمان سست عنصر را تکان داده، از اطراف امام زادگان متفرق شدند. جناب سید احمد(س) شبانه با برادران و اقارب از بیراهه به شیراز رهسپار گردیدند و با لباس مبدّل پراکنده شدند.
شهادت
حضرت احمد بن موسی(س) برای امان از گزند حکومت، به همراه برادر خود مخفیانه به شیراز رهسپار شد. سید احمد در شهر شیراز در منزل یکی از شیعیان در منطقه «سردزک» که مرقد ایشان در این منطقه واقع است، سکنی گزید و در خانه این شخص مخفی گشت و شب و روز را به عبادت می گذرانید.
«قتلغ خان» که جاسوسانی را برای شناسایی و دستگیر نمودن سادات که از مناطق خود فرار نموده بودند قرار داده بود، مکان ایشان را بعد از یک سال یافت و او و همراهانش را محاصره نمودند و نبردی بین آنها و مأموران حکومت در گرفت و سید احمد با شهامت و شجاعت هاشمی خود به دفاع از خود و همراهان خود پرداخت.
هنگامی که «قتلغ» دانست که از طریق ستیز مسلحانه، قدرت از میان بردن آنان را ندارد؛ از طریق خانه همسایه او شدند و از طریق شکافی که در خانه همسایه درست کردند وارد خانه ای که سید أحمد در آن پناه برده بود، شدند و زمانی که او برای استراحت و تجدید قوا، پس از نبردی طولانی به خانه رفته بود، هنگام خروج، با شمشیری بر سر او ضربه ای وارد کردند. سپس به دستور «قتلغ خان» خانه را بر روی آن بدن شریف خراب کردند و زیر آوار باقی گذاردند. با توجه به تبلیغ گسترده حکومت و مأموران بر علیه تشیع و اهل بیت(ع) تعداد زیادی از مردم که از مخالفین تشیع بودند، حرمت بدن شریف نوه پیامبر را نگاه نداشتند و آن را در زیر آوار نگاه داشته و به خاک نسپردند.
فاطمه، مشهور به حضرت معصومه(س)، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع). در منابع تاریخی، اطلاعات کمی درباره زندگینامه حضرت معصومه(س) وجود دارد؛ از جمله تاریخ تولد و وفات وی ثبت نشده است. او برای دیدار با امام رضا(ع) به ایران آمد؛ اما در راه بیمار شد و در قم درگذشت و همانجا دفن شد.
شیعیانْ فاطمه معصومه(س) را بسیار بزرگ میدانند، برای زیارت او اهمیت قائلاند و روایاتی درباره او نقل میکنند که در آنها از شفاعت وی برای شیعیان سخن آمده و بهشت پاداش زیارت او دانسته شده است. همچنین میگویند پس از حضرت زهرا(س)، او تنها زنی است که از امامان برای او زیارتنامه روایت شده است.
مرقد حضرت معصومه(س) در قم واقع شده است.
به گفته ذبیحالله محلاتی در کتاب ریاحین الشریعه، اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه در دست نیست؛ ازجمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا(ع) فوت کرده است یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.[۱]
دودمان
فاطمه معصومه، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است. شیخ مفید در الارشاد از دو دختر به نامهای فاطمهٔ کبرا و فاطمهٔ صغرا برای امام موسی کاظم نام برده، اما نگفته است که کدامیک حضرت معصومه است.[۲] ابنجوزی از علمای اهل سنت در قرن ششم قمری هم نوشته است: امام کاظم چهار دختر به نام فاطمه داشته است؛ اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدامیک بوده، سخن نگفته است.[۳] بهگفته محمد بن جریر طبری صغیر، نویسنده دلائلالامامه مادر حضرت معصومه، نجمهخاتون نام دارد که امام رضا(ع) نیز او به دنیا آمده است.[۴]
تاریخ تولد و وفات
در منابع قدیمی شیعه، تاریخهای ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. بهگفته رضا استادی، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاهعبدالعظیمی است[۵] که در سال ۱۳۴۴ منتشر شده است.[۶] در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه ۱ ذیالقعده سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او دهم ربیعالثانی سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن به کتابهای دیگر راه یافته است.[۷]
بسیاری با این دیدگاه مخالفت کرده و تاریخهای ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانستهاند؛ ازجمله آیتالله شهابالدین مرعشی،[۸] آیتالله موسی شبیری زنجانی،[۹] رضا استادی[۱۰] و ذبیحالله محلاتی.[۱۱]
جایگاه نزد شیعیان
علمای شیعه جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائلاند و روایاتی درخصوص منزلت او و اهمیت زیارتش نقل میکنند. علامه مجلسی در بحارالانوار حدیثی از امام صادق(ع) نقل کرده است که طبق آن، شیعیان با شفاعت وی به بهشت وارد میشوند.[۱۲] در فرازی از زیارتنامه فاطمه معصومه هم از وی درخواست شفاعت شده است.[۱۳]
شوشتری در قاموس الرجال نوشته است: در میان فرزندان فراوانِ امام کاظم(ع)، پس از امام رضا(ع) کسی همپای معصومه نیست.[۱۴] شیخ عباس قمی هم او را برترینِ دختران موسی بن جعفر(ع) دانسته است.[۱۵]
برپایه روایاتی که از امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نقل شده است، بهشت، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام كاظم(ع) را زیارت کند.[۱۶] البته در برخی روایات، پاداش بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.[۱۷]
زیارتنامه
علامه مجلسی در کتابهای زادالمعاد، بحارالانوار و تحفةالزائر، زیارتنامهای به نقل از امام رضا(ع) برای فاطمه معصومه آورده است.[۱۸] البته او در تحفة الزائر پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.[۱۹]
گفتهاند حضرت زهرا(س) و حضرت معصومه تنها زنانیاند که زیارتنامه مأثور (زیارتنامهای که سند آن به معصوم میرسد) دارند.[۲۰]
لقبها
کاشیکاری معرق متعلق به حرم حضرت معصومه. امام رضا(ع): هر کس او (حضرت معصومه) را با شناخت از جایگاهش زیارت کند، بهشت برای اوست.
معصومه و کریمه اهل بیت لقبهای مشهور فاطمه دختر امام کاظم(ع) اند.[۲۱] گفتهاند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا(ع) اخذ شده است.[۲۲] در این روایت که در زادالمعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا(ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.[۲۳] او را امروزه «کریمه اهل بیت» هم میخوانند.[۲۴] میگویند این لقب به خوابی مستند است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیتالله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه(ع) حضرت معصومه را کریمه اهلبیت خوانده است.[۲۵]
ازدواج
به نوشته کتاب ریاحین الشریعه، دانسته نیست که حضرت معصومه ازدواج کرده است یا نه، و فرزند داشته است یا خیر؛[۲۶] بااینهمه مشهور است که حضرت معصومه هرگز ازدواج نکرده[۲۷] و دلایلی هم برای ازدواجنکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفتهاند: او به جهت آن، ازدواج نکرد که همتایی برایش پیدا نشد.[۲۸] همچنین یعقوبی نوشته است: امام کاظم(ع) وصیت کرده بود که هیچیک از دخترانش ازدواج نکنند؛[۲۹] اما به این سخن اشکال کردهاند که چنین سفارشی در وصیتنامهای که کلینی در کافی از امام کاظم(ع) نقل کرده،[۳۰] نیامده است.[۳۱]
سفر به ایران، ورود به قم و درگذشت
برپایه کتاب تاریخ قم، حضرت معصومه در سال ۲۰۱ قمری برای دیدار برادرش امام رضا(ع) از مدینه راهی ایران شد که در آن زمان ولیعهد مأمون خلیفه عباسی بود و در خراسان سکونت داشت؛ اما در میان راه بیمار شد و درگذشت.[۳۲] به باور سید جعفر مرتضی عاملی، حضرت معصومه(ص) در ساوه مسموم و شهید شده است.[۳۳]
درخصوص علت رفتن او به قم دو گزارش وجود دارد: طبق گزارش نخست، وی در ساوه بیمار شد و از همراهانش خواست او را به قم ببرند.[۳۴] بنابر گزارش دوم که نویسنده تاریخ قم آن را درستتر دانسته، خود قمیها از او خواستند به قم برود.[۳۵]
حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام موسی بن خزرج اشعری ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.[۳۶] جنازه او را در قبرستانی به نام بابلان (حرم کنونی) دفن کردند.[۳۷]
آستانه مقدس حضرت معصومه
نوشتار اصلی: آستانه حضرت معصومه
بر مدفن فاطمه معصومه در قم، ابتدا سایبان و سپس قُبّهای بنا کردند.[۳۸] این مدفن بهتدریج بهاندازهای گسترش یافت که امروزه بعد از آستان قدس رضوی، باشکوهترین و مشهورترین آرامگاه ایران است.[۳۹] آستانه فاطمه معصومه، از حرم حضرت معصومه، ساختمانها، موقوفات و تشکیلات اداری وابسته به آن تشکیل شده است که بیشترشان در شهر قم قرار گرفتهاند.[۴۰]
کنگره بزرگداشت حضرت معصومه
در سال ۱۳۸۴ش، «کنگره بزرگداشت شخصیت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام و مکانت فرهنگی قم» بهدستور علیاکبر مسعودی خمینی، متولی آستانه، برگزار شد.[۴۱] در این کنگره که در حرم حضرت معصومه برگزار شد، مراجع تقلیدی چون ناصر مکارم شیرازی و عبدالله جوادی آملی سخنرانی کردند.[۴۲]
احمد عابدی دبیر کنگره از چاپ ۵۴ جلد کتاب توسط کنگره در محورهای حضرت معصومه، حرم وی، حوزه علمیه قم و انقلاب اسلامی در قم خبر داد
وی با اشاره به آغاز دهه کرامت امسال از روز پنجشنبه، ۱۳ تیرماه (اول ذی القعده)، همزمان با سالروز ولادت پر خیر و برکت حضرت فاطمه معصومه(س) و روز دختر با شعار «حضرت فاطمه معصومه(س)، جلوه کرامت و مهربانی» گفت: برای روزهای دوم، سوم و چهارم دهه کرامت(۱۴، ۱۵ و ۱۶ تیرماه) شعار «در شادی اهل بیت(ع) شاد باشیم»، «خدمت به مردم، لذت روحی ـ نشاط معنوی» و «رونق تولید، شادی و امید» انتخاب شده است.
معاون فرهنگی آستان مقدس حضرت معصومه(س) افزود: روز پنجم دهه کرامت، همزمان با روز بزرگداشت امامزادگان، به نام «امامزادگان، ذخائر معنوی جامعه» نامگذاری شده است. در روز ششم دهه کرامت (۱۸ تیر ماه) نیز همزمان با روز بزرگداشت شاه چراغ(ع)، ویژه برنامهها با شعار «حضرت شاه چراغ(ع)؛ جلوه مودت و مقاومت» انجام میشود.
وی ادامه داد: روزهای هفتم، هشتم، نهم و دهم دهه کرامت (۱۹، ۲۰، ۲۱ و ۲۲ تیرماه) به ترتیب با عنوان «مساجد، پایگاه ترویج مشارکت اجتماعی»، «شهدا، الگوی جوانان در تحقق گام دوم انقلاب»، «عفاف و حجاب، گوهر خانواده مهدوی» و «تشکلهای مردمی، پرچمدار خدمت کریمانه» نامگذاری شده است.
حجتالاسلام احمدی خاطرنشان کرد: در آخرین روز از دهه کرامت، همزمان با سالروز ولادت پر خیر و برکت ثامنالحجج، حضرت علی بن موسیالرضا(ع) در روز ۲۳ تیرماه(۱۱ ذیالقعده) تمامی برنامهها با شعار «امام هشتم؛ جلوه رأفت، محور وحدت» انجام خواهد پذیرفت.
وی در پایان افزود: شعار ایام دهه کرامت پس از تشکیل کارگروه محتوایی و فرهنگی شورای هماهنگی بزرگداشت دهه کرامت کشور با محوریت آستان مقدس حضرت معصومه(س) و آستان قدس رضوی بررسی و مشخص شده است.