قربان و غدير، نقطه تلاقي شان امامت و ولايت است، آن هم ولايت مطلقه كليّه، يعني ولايتي كه بر همه مخلوقات از قبيل جمادات،گياهان، حيوانات، انسان و فرشتگان عرضه شد و در رسول اكرم(ص) امير المؤمنين علي (ع)و يازده جانشين آنهاست ـ تمام درجات و مناجات پيامبراكرم (ص) اولياء و اوصياء به همين ولايت برگشته و اين ولايت از فناي بنده در حق و بقاي بنده به وسيله حق سرچشمه مي گيرد.
قربان از قرب به معناي نزديكي و تقرّب گرفته شده. اوّلين قرباني كه در تاريخ بشر كنوني پذيرفته شد، مربوط به حضرت هابيل(1) ـ عليه السلام ـ است. در ميان اقوام پيشين هم رسم بر اين بود كه براي تقرّب به معبود يا معبودان خود قرباني كنند. اين مسأله ادامه يافت تا هنگام نبوّت حضرت ابراهيم خليل ـ عليه السلام ـ در اين هنگام ايشان سه مرتبه در رؤياي صادقه ديدند كه خداوند ايشان را به ذبح فرزند امر مي فرمايند. آنگاه كه براي ايشان يقين حاصل شد كه رؤيا صادقه است، خود را براي اجراي فرمان الهي آمده كردند، ولي تيغ، گلوي فرزند ايشان حضرت اسماعيل ـ عليه السلام ـ را نبريد، و به امر الهي قوچي را به عنوان قرباني به جاي فرزندشان، ذبح كردند. اين قضيّه مبناي عيد قربان در اسلام هم قرار گرفت. بعد از ذكر تاريخچه اجمالي عيد قربان بايد مطالب ذيل را ذكر كنيم:
اوّلا: در روايات ما كلمه «قرباني» در مواردي ذكر شده مثل «الصلوة قربان كل تقيّ» نماز مايه تقرّب هر شخص پرهيزكار به خداوند است. پس با توجه به روايت شريفه «قربان»، «آنچه مايه تقرّب الي الله» است، صرفاً در ذبح حيوان خاصّ خلاصه نمي شود، بلكه مفهومي بسيار گسترده تر از آن دارد.
و بالاترين و عالي ترين مصداق «قربان»، جهاد با نفس و گشتن و از بين بردن رذائل نفساني و اخلاقي است كه در حديث شريف «موتوا قبل ان تموتوا» يعني بميريد پيش از آنكه شما را بميرانند، بدان اشاره شده دارد. معناي «موتوا» در حديث فوق اين است كه نفسانيّت خود را ذبح كنيد و از منيّت ها و هواهاي نفساني كاملا جدا شويد تا به جوار قرب الهي دست يابيد.
پيوند روز عيد قربان با عيد غدير كه عيد ولايت مطلقه كليّه الهيّه است، اين است كه در روز عيد قربان رذائل و هواهاي نفساني را در درون خود ذبح و قرباني كنيد تا با طهارت و پاكي روح، وارد، عيد ولايت مطلقه كليّه الهيّه حضرت امير ـ عليه السلام ـ شويد زيرا مسأله ولايت حضرت امير ـ عليه السلام ـ آن قدر پاك و طاهر است كه، هرگز نمي تواند با آلودگي هاي باطني، قدم در آن نهاد و خود را از مواليان واقعي حضرت امير ـ عليه السلام ـ دانست.
امّا خود عيد غدير با قطع نظر از عيد قربان،به منزله آخرين جزء از علّت تامّه نسبت به مبعث پيامبر گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است. بلكه غدير به منزله باطن يك چيز ظاهر و به منزله روح، نسبت به انسان است، زيرا تمامي خيرات و سعادات مشروط به ولايت امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ و فرزندانش ـ عليهم السلام ـ است. در روايات كثيره از طريق شيعه و اهل سنت وارد شده كه نورهاي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ يكي بود تا اين كه در صلب عبدالله و عبدالمطلب از هم جدا گشته و خداوند، ولايت آنان را بر همه مردم واجب نموده است و اين ولايت در روز غدير آشكار شد،(2) به همين جهت در قرآن كريم آمده: «امروز «روز غدير» دينتان را برايتان كامل و نعمتم را بر شما تكميل و دين اسلام را براي شما انتخاب نمودم».(3)
البته نكته اساسي در پيوند عيد غدير و قربان آن است كه در قرآن مي خوانيم: زماني كه خداوند حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ را به امتحانات گوناگون آزمود و ايشان همه آنها را به اتمام رساند، خداوند به ايشان فرمود: تو را امام براي مردم قرار دادم و او گفت آيا از ذريه من هم كسي به امامت مي رسد، خداوند فرمود، عهد من «امامت و ولايت» به ستمگران نمي رسد.(4)
از آيه شريفه فوق استفاده مي شود كه حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ پس از تحمّل آزمايش هاي سخت كه از جمله مهم ترين آنها قرباني فرزند بود به مقام امامت رسيد، و اين امر نشان گر آن است كه نقطه مشترك روز عيد قربان و روز عيد غدير از لحاظ معرفتي و با نگاهي عميق، امر ولايت و امامت است.
اگر حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ ، فرزند خود را به قربانگاه آورد تا مايه تقرّبش به ذات اقدس الهي شود، حضرت امير ـ عليه السلام ـ هم تمام هستي اش را قرباني راه خدا نمود.
از ديگر اشتراكات عيد غدير و عيد قربان، مسأله فضيلت اين دو عيد اكبر الهي است: از امام رضا ـ عليه السلام ـ روايت شده است كه فرمودند: در روز قيامت، چهار روز با شتاب به خدا مي رسد، همان گونه كه عروس به حجله خود مي رسد. پرسيدند اين چهار روز كدام است؟ حضرت فرمودند: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدير كه روزي است كه ابراهيم خليل ـ عليه السلام ـ در آن از آتش رهايي ياف و به جهت سپاسگزاري، آن روز را روزه گرفت و نيز روزي است كه در آن روز پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حضرت امير ـ عليه السلام ـ را به عنوان جانشين خود معرّفي و فضيلت هاي او را بيان نمود و خداوند بدين وسيله دين را كامل كرد و حضرت امير ـ عليه السلام ـ به خاطر شكرگزاري اين روز را روزه گرفته است.(5)
اين روز روز كمال، روز ناراحتي شيطان و روزي است كه اعمال شيعه و دوستداران آل پيامبر پذيرفته شده و خداوند عمل مخالفين آنها را باطل و نابود مي گرداند و اين همان است كه خداوند در آيه 23 سوره فرقان مي فرمايد: «آن اعمال اعمال مخالفين اهل بيت ـ عليهم السلام ـ را باطل و نابود نموديم».
وجه اشتراك ديگر غدير و قربان را بايد در خود نام غدير جستجو كنيم، غدير نام بركه اي است كه اين واقعه اعلام ولايت امير المومنين ـ عليه السلام ـ در نزديكي آن واقع شده است. از سوي ديگر حاجيان هم كه به مني قرباني مي فرستند. شهر مكّه كنار چاه زمزم قرار دارند كه آب پر بركتش به دعاي حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ نياز آبي همه زائران و ساكنان مكّه را تأمين مي كند. بركه و چاه هر دو محل تجمع آب هستند و آب، مظهر پاكي است و تفسير عرفاني آب، همان ولايت و امامت است، همان طور كه آب ظاهر را تطهير مي كند، طهارت باطني هم بدون ولايت ممكن نيست.
لذا باز از هر دو عيد قربان و عيد غدير، به پاكي ظاهري كه مظهرش آب است و پاكي و طهارت باطني كه مظهرش ولايت است و معناي باطني آب هم همان ولايت است دست مي يابيم.
از سوي ديگر عيد قربان در هشتم ذي الحجّه است و عيد غدير در هيجدهم ذي الحجّه لذا هر دو عيد قربان و غدير با حج گره خورده اند و اين وجه اشتراك ديگري از قربان و غدير است و شايد سرّ اين كه بين اين دو روز، هشت روز فاصله است اين باشد كه بعد از آن كه انسان موفق شد به توفيق الهي باطن خود را از اغيار پاك نمايد و هوا هاي نفس خود را قرباني كند، هشت روز تا ولايت فاصله دارد.
امّا استفاده از اين ارتباط عميق بين قربان و غدير در افزايش، سطح معارف انسان چنين است: ما از مطالب گذشته به اين مطلب رسيديم كه قربان و غدير، نقطه تلاقي شان امامت و ولايت است، آن هم ولايت مطلقه كليّه، يعني ولايتي كه بر همه مخلوقات از قبيل جمادات،گياهان، حيوانات، انسان و فرشتگان عرضه شد و در رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ و يازده جانشين آنهاست ـ عليهم السلام ـ تمام درجات و مناجات پيامبراكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اولياء و اوصياء به همين ولايت برگشته و اين ولايت از فناي بنده در حق و بقاي بنده به وسيله حق سرچشمه مي گيرد.
پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در روايتي مي فرمايند: اوّلين چيزي كه خدا آفريد نور من بود در حالي كه «آدم» هنوز در مرحله، آب و گل بود كه به همان ولايت اشاره دارد يا روايت امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ كه من ولي بودم در حالي كه «آدم» هنوز در مرحله آب و گل به سر مي برد همان معناي ولايت را دارد. و از صاحب ولايت مطلقه با نام هايي مانند خليفه اعظم، قطب اقطاب، انسان كامل، عقل اوّل و روح اعظم در عرفان ياد شده است.(6) و همين مسأله امامت و ولايت ركن ركين اعتقادات شيعه است كه به واسطه آن، شيعه از غير شيعه در ميان مسلمين متمايز مي شود و در روايات كثيره، قبولي ساير اعمال يك فرد وابسته به پذيرش ولايت از سوي آن فرد شده و اين مسأله عمق مسأله ولايت را مي رساند.
پاورقی:
1. ر.ک: مائده : 27.
2. ملکي تبريزي، ميرزا جواد آقا، المراقبات، ص462 و 463.
3. مائده : 3.
4. بقره : 124.
5. همو، المراقبات، ترجمه محدث بندر ريگي، ابراهيم، انتشارات اخلاق، ص488، 1377ش.
6. همو،المراقبات، ص492.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
برگی از دفتر زندگی امام صادق علیه السلام
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام، ششمین امام شیعیان، و پنجمین امام از نسل امیر المؤمنین (ع) کنیه او ابوعبدالله و لقب مشهورش «صادق» است. لقبهای دیگری نیز دارد، از آن جمله صابر، طاهر، و فاضل. اما چون فقیهان و محدثان معاصر او که شیعه وی هم نبوده اند، حضرتش را به درستی حدیث و راستگویی در نقل روایت بدین لقب ستوده اند، لقب صادق شهرت یافته است.
ولادت او ماه ربیع الاول سال هشتاد و سوم از هجرت رسول خدا (ص)، و در هفدهم آن ماه بوده است. ولی بعض مورخان و تذکره نویسان ولادت حضرتش را در سال هشتادم از هجرت نوشته اند و در ماه شوال سال صد و چهل و هشت هجری به دیدار پروردگار شتافت. مدت زندگانی او شصت و پنج سال بوده است.نام مادر او فاطمه یا قریبه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است و ام فروه کنیت داشته است.
بیشتر شمایل آن حضرت مثل پدرش امام باقر(ع) بود. در تربیت اسلامی پس از قرآن کریم، این سنت و سیره ائمه اطهار(ع) است که عمده و اصلیترین منبع محسوب میشود چراکه قرآن میفرماید پیامبر اسلام(ص) اسوه نیکو برای شماست. پس از پیامبر نیز منبع بزرگ تعلیم و تربیت اسلامی، مخصوصاً برای تشیع، سنت و سیره معصومین (ع) است که هادیان طریق و ناجیان غریقاند. در میان ائمه معصومین، امام جعفر صادق(ع) جایگاه ویژهای دارند زیرا که عمدهترین احادیث و روایات شیعی به ایشان منسوب است و مذهب شیعه به این دلیل به مذهب جعفری مشهور شده است. بر این اساس بررسی سیره و سخنان آن امام همام و استنباط و استخراج اهداف و روشهای تربیتی از آنها دارای اهمیت ویژهای است.
مقدمه
دوران امامت آن حضرت مصادف با چند خلیفه اموی و عباسی بود. عباسیان در ابتدا با شعار حمایت از آل علی(ع) خود را به حکومت رساندند اما پس از چندی با ریا و تزویر از معصومین فاصله گرفتند و مردم را در تباهی و فساد غرق کردند. امام ناچار بود که با تناقضها و امواج منحرفی که امت را در ورطه سقوط قرار داده بود مبارزه و اساس اسلام را حفظ نماید. آن بزرگوار با دو گونه انحراف مواجه بود. اول انحراف در سطح سیاسی (کل دستگاه حاکمه) و دوم انحراف علمی و دینی (به علت ورود فرهنگها و اندیشههای شاهنشاهی ایران و روم). آن حضرت با شناختی که از مردم و حاکمان زمان خویش پیداکرده بود قیام مسلحانه را برای براندازی ظلم و برپاداشتن حکومت عدل به صلاح جامعه زمان خود ندید. بر این اساس بود که امام اصلاح ساختار عقیدتی جامعه را وجهه همت خود قرار داده و با تدوین و تصویب فقه بهجای مانده از رسول گرامی اسلام دانشگاه بزرگ خود را بنا نهادند.
شهادت امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام در سال 148 قمري به دست عوامل منصور دوانقي مسموم شد و بر اثر آن، به شهادت رسيد. درباره تاريخ شهادتش، دو گفتار است. برخي نيمه رجب و برخي ديگر 25 شوال را بيان كردهاند. ولي معروف و مشهور ميان مورخان و سيرهنگاران شيعه، همان قول دوم يعني 25 شوال ميباشد.
وصايای امام صادق عليه السلام هنگام وفات
او در لحظه مرگ وصايایي چندي می نماید که برخي در امر امامت برخي در زمينه مسائل خانوادگي و بخشي در مورد عامه است. به فرزندان خود گفت: فَلا تَمُوتُنَّ اِلاُّ وَاَنتُم مُسلِموُن بکوشيد که جز مسلمان نميريد.
به کسان و خويشان فرمود: اِنَّ شَفاعَتَنَا لاتَنالُ مَستَخِفّاَ بِالصَّلاةِ. شفاعت ما به کسي که نماز را کوچک بشمارد نمي رسد.
به خانواده خود وصيت کرد که پس از مرگش تا چند سال در موسم حج در مني براي او مراسم عزاداري بر پا کنند.
دستور داد براي خويشان و کسان هديه اي بفرستند، حتي هفتاد دينار براي حسن افطس از خويشان او. و حسن افطس همان کسي است که با خنجر به امام حمله کرده بود و مي فرمود مي خواهد آيه قرآن را در مورد صله رحم اجرا کند.
درباره امام پس از خود، امام کاظم عليه السلام را براي چندمين بار منصوب کرد که او در آن هنگام بر اساس سندي بیست سال داشت. بخشي از سفارش هاي او درباره غسل و کفن و قبر خود بود که احکام اسلامي در اين زمينه وجود دارد. و بالاخره بخشي از وصيت راجع به مردم بود که رئوس آن دعوت به وقار و آرامش، حفظ زبان، پرهيز از دروغ و تهمت و دشمني، دوري از تجاوز کار، پرهيز از حسادت و ترک معاصي و… بود. امام صادق عليه السلام در آخرين لحظات حيات که مرگ را نزديک ديد، دستور داد که تمام خانواده و خويشان نزديکش بر سر بالينش جمع گردند و پس از آن که همه آنان در کنار امام حاضر شدند، چشم بگشود و به صورت يکايک آن ها نظر افکند و فرمود: ان شفاعتنا لاتنال مستخفاٌ بالصلوة.
اصول و مبانی سبک زندگی علمی از منظر امام صادق عليه السلام
یکی از مهمترین ابعاد سبک زندگی اسلامی، سبک زندگی علمی است که هویت و مسیر تکاملی افراد و جوامع انسانی را تعیین کرده و در ساختار فرهنگ و تمدن اسلامی نقش بسزایی را بر عهده دارد. پرداختن به این مطلب، بهویژه تلاش برای استخراج اصول و مبانی آن جهت تدوین برنامه جامع نظام تعلیم و تربیت، امری مهم و ضروری بوده و شایسته است هر نظامی در مراحل مختلف تمدن سازی خود آن را بازیابی و موردتوجه قرار دهد.
در این میان برخی اندیشمندان معتقدند که از آموزههای دینی (قرآن و احادیث) نمیتوان اصول و مبانی نظام تعلیم و تربیت را استخراج کرده و تنها منبع الهامبخش در این زمینه، دانشهای ناقص بشری است. اگرچه پاسخهایی تئوری به این شُبهه دادهشده، لکن به نظر میرسد بهترین پاسخ عملی در این خصوص، مراجعه به آموزههای دینی و استخراج اصول و مبانی مطرحشده در خصوص نظام تعلیم و تربیت افراد و جوامع انسانی باشد که میتواند درنهایت بخشی از مهمترین خلأهای ترسیم الگوی سبک زندگی اسلامی را تکمیل کند.
گزارشی از سبک و سیره علمی امام صادق عليه السلام
امام صادق(ع) در مدت ۳۴ سال امامت پربرکت خویش، نقش شایستهای در گسترش فرهنگ حیاتبخش اسلام انجام دادند. آن حضرت با استفاده از فرصت بهدستآمده در عصر خویش (درگیری و نزاع میان بنیامیه و بنیعباس) وسیعترین دانشگاه اسلامی را پیریزی نمودند بهگونهای که گفتهشده در دانشگاه آن حضرت حدود چهار هزار نفر شاگرد پرورش یافتند. در زمان امام صادق(ع)، نهضتهای فرهنگی زیادی وجود داشت که بسیاری از آنها اسلام را تهدید میکردند. در این شرایط، امام صادق(ع) با تمام قوا، باهمه این جریانهای فکری مختلف برخورد کرده و مکتبی بزرگ با حضور عالمان بزرگ رشتههای حدیث، تفسیر، حکمت و … تشکیل دادند.
در این بخش به چند نمونه از اقوال شاگردان برجسته ایشآنکه بیانگر سبک و سیره علمی آن امام همام است اشارهشده و تفصیل این مبحث به کتاب «استاد الاسد» ارجاع داده میشود (ر.ک: حیدر، ۱۳۶۹، ص۹۲):
از دیگر شاگردان امام، جابر بن حیان است. وی کتابی در هزار ورق تألیف کرد و رسالههای امام را که پانصد رساله بود در آن فراهم آورد. جابر فردی مشهور در بین دانشمندان است و کتابهای او درزمینه شیمی به لاتین ترجمهشده است (شهیدی، ۱۳۶۰، ص۶۵).
اصول و مبانی تعلیم و تعلّم در مکتب امام صادق عليه السلام
امامان شیعه در سیره و سخنان خود به تمام جنبههای انسان (بدنی، روحی، عقلی، عاطفی و دینی) توجه کردهاند و از سیره و سخنان آنان میتوان در تمام این جنبهها، اهداف و مبانی تربیتی آن را استخراج کرد. در ادامه تلاش میشود تا نمونههایی از سیره و سخنان امام صادق درزمینههای دینی- اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را ذکر کرده و از خلال آن اصول و مبانی تعلیم و تعلم را جهت دستیابی به سبک زندگی علمی آن امام همام استخراج نماییم.
مبانی اخلاقی و دینی تعلیم و تعلّم از منظر امام صادق عليه السلام
تأکید بر خداباوری
امام صادق(ع) دوستان حقیقی خود را چنین معرفی میکند: « آنها باخدا انس گرفتهاند و ازآنچه مالاندوزان به آن انس گرفتهاند در هراسند. مؤمنان از نعمتهای الهی بهره میبرند اما به آنها وابسته نمیشوند. وابستگی به مال دنیا موجب بندگی انسان در برابر مادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابستهاند و شیعیان واقعی با یاد خدا آرامش مییابند (ابن شعبه حرانی، ۱۳۵۸، ص۳۰۲).
بنابراین امام صادق (ع) با این سخن گرانبهای خود، دو اصل بسیار مهم را برای فرایند فوق مطرح میکند:
الف) لزوم بهرهگیری از نعمات الهی
امام(ع) تأکید میکنند که انس با خداوند بهمنزله عدم استفاده از نعمات خداوند نیست. بلکه خداوند نعمتهایش را برای بندگانش خلق کرده است و باید از آنها بهره گرفت و همانگونه که قبلاً گفته شد خود این نعمات و استفاده از آنها راهی است جهت شکرگزاری و اتصال به خداوند.
این مطلب نیز مسئله بسیار مهمی است چون در طول تاریخ، دو گروه در همین زمینه به اسلام زیان رساندهاند: گروه اول که خود مؤمن بودند اما اعتقاد داشتند که برای گرایش بهسوی خداوند و انس با او باید از مادیات (نعمات حلال خداوند) چشمپوشی کرد و دنیا را ترک نمود.
گروه دوم آنهایی بودند که مغرضانه و یا نافهمانه دین اسلام را به دلیل دوری از دنیا و ترک نعمات خداوند دینی میدانند که خواهان توسعه و پیشرفت نیست. امام صادق(ع) با این سخن، یکی از اصول مهم خداپرستی را مطرح میکند که انسان با استفاده صحیح از دنیا و نعمات خداوند به او شناخت و گرایش پیدا میکند (ر.ک: حجتی، ۱۳۶۰، ص۱۸).
ب) لزوم بهرهگیری از دنیا بهمثابهوسیله و ابزار
دنیا و آنچه در اوست برای رفاه و سعادت دنیوی انسان است. اما درعینحال انسان غیر از رفاه و سعادت دنیوی، سعادتی نهایی و مهمتر دارد. بنابراین رفاه و سعادت دنیوی باید در مسیر و جهت آن سعادت نهایی و مهمتر قرار گیرد. بهعبارتدیگر دنیا وسیله آخرت است و بهخودیخود هدفی نهایی نیست.
تأکید بر خدامحوری
امام صادق(ع) در فرازی از سخنان خود درزمینه وظیفه انسان در برابر نعمات خداوند، به فضایل اخلاقیای اشاره میکنند که ازلحاظ تربیتی بسیار اهمیت دارد. ایشان میفرمایند: «کسی که خداوند دین حق را به او شناسانده و او را هدایت کرده و به رشد رسانیده و عقلی به او داده که بتواند بهوسیله آن نعمتهای خدا را بشناسد و او را علم و حکمت بهرهمند ساخته تا بتواند کارهایش را باتدبیر انجام دهد، باید شکرگزار خدا باشد و درباره نعمتهای خدا بیاندیشد و کفران نعمت ننماید و همواره روح اطاعت از خدا و ترک گناه و معصیت در او وجود داشته باشد» (کلینی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۹۰).
امام صادق(ع) در ادامه مباحث خود به مجموعهای از فضایل اخلاقی اشاره میکنند که برای نیل به کمالات انسانی جنبه کلیدی دارند؛ یعنی با انجام آنها، انسان به فضایل اخلاقی دیگر نیز دست مییابد. گام اول در این مسیر، تقویت روحیه شکرگزاری و حقشناسی است. کسی که نسبت به خدمت کوچک انسانها حقشناسی میکند، چگونه حاضر است از کنار نعمتهای بینهایت الهی بیتفاوت بگذرد؟
گام بعدی این است که انسان همیشه و در همه حال بهاد خدا باشد. خُلق سوم از مجموع این اخلاق کلیدی نیز این است که انسان نسبت به ولینعمت خود فرمانبردار و مطیع بوده و مرتکب عصیان و گناه نشود. حضرت در ادامه به بیان چگونگی متخلق شدن انسان به این سه خلق کلیدی میپردازند که مضمون سخنان ایشان به این شرح است: «انسان باید درباره نعمتهایی که خداوند به او داده بیاندیشد. نعمتهای خداوند سه دستهاند؛ یک دسته نعمتهایی است که مربوط بهپیش از تولد انسان است. دسته دوم، نعمتهایی است که خداوند وعده آنها را در روز قیامت داده است. شرط رسیدن به نعمتهای اخروی، اطاعت از دستورات الهی است» (مصباح یزدی، ۱۳۸۰، ص۲).
تأکید بر اولویت آموزش معارف دینی
از منظر امام صادق(ع) یکی از اصول و مبانی تربیت اسلامی، یادگیری عبادات مخصوصاً قرآن کریم و تقدم بخشی به آنها در جریان امور زندگی است.
بهعنوانمثال حضرت(ع) در این زمینه میفرمایند: «خیری نیست در آن گروه از اصحاب ما که نفقه در دین نمیکنند. ای بشیر، اگر یکی از شما به مسائل دینیاش آگاه نباشد به دیگران محتاج میشود و زمانی که به آنها نیازمند شد آنها ناخواسته او را در وادی گمراهی خود وارد میسازند» (کلینی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۳).
همچنین باید توجه داشت که عبادات و یادگیری و عمل به آنها یکی از مهمترین تأکیدات امام صادق(ع) و دیگر ائمه است. بنابراین در ضمن اصول و مبانی تعلیم و تعلم اسلامی باید به آموزش عبادات و تأکید بر اهمیت و الویت آنها توجه ویژه نمود.
تأکید بر اخلاق محوری و رعایت آداب انسانی ـ اسلامی
از بررسی مجموع روایات و سیره علمی امام صادق(ع)، میتوان به اصول و مبانی متعددی درزمینه نظام تعلیم و تربیت دستیافت که در این مقاله تلاش شده است تا به برخی از آنها اشاره شود. در ادامه به نظر میرسد از دیگر مبانی قابلاستخراج از کلام ایشان، تأکید بر اخلاق محوری و رعایت آداب اخلاقی در تعلیم و تعلم باشد.
ازاینروی آن امام همام میفرمایند: «از ما نیست کسی که به بزرگترها احترام و به کوچکترها رحم نکند». همچنین از آن حضرت نقلشده است که هرگز امام حسین(ع) جلوتر از امام حسن(ع) حرکت نمیکردند و اگر آن دو باهم بودند هرگز امام حسین(ع) جلوتر از امام حسن(ع) سخن نمیگفت (کلینی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۷۳).
همچنین در بیانی دیگر میفرمایند: «صبر و راستگویی و بردباری و خوشخلقی از اخلاق پیامبران است و در روز قیامت چیزی بهتر از حسن خلق در میزان (اعمال) گذاشته نمیشود. همچنین میفرمایند: هر کس جویا و پیرو ما باشد و از دشمنان ما پیروی نکند و چیزی که میداند بگوید و ازآنچه نمیداند و یا بر او مشکل (مشتبه) است، سکوت کند، در بهشت است (کمپانی، ۱۳۶۳، ص۵۲).
در این سخن امام نکته تربیتی مهمی نهفته است که راهنمای همه معلمان و دانشآموزان است. معلم باید بر آنچه واقف است، بیاموزد؛ و در آنچه نمیداند سکوت کند. در تعلیم و تربیت نباید چیزی غلط و ناصواب آموخت و معلم در این مهم بیشترین نقش را دارد. واژه «نمیدانم»، بسیار آموزندهتر است از «میدانم» که نمیآموزد. و همچنین از سخنان ایشان است که: «سه چیز در او بلاغت و شیوائی است، معنی مقصود را رساندن، از سخن بیهوده دوری جستن، و با لفظ کم، معنی بسیار فهماندن» (ابن شعبه بحرانی، ۱۳۵۸، ص۳۳۲).
از این سخن گهربار که راهنمای ما در نظام آموزشوپرورش است میتوان اینگونه نتیجه گرفت که:
۱- معلم باید معنی و مقصود و هدف خود را برساند. بهعبارتدیگر معلم باید به دانشآموزان بفهماند که از آنها چه میخواهد و هدف آن درس چیست. در بسیاری از مواقع، معلم آموزش میدهد اما چون هدفش برای دانشآموزان ـ و حتی بعضی مواقع برای خود- مشخص نیست، به یادگیری نمیانجامد.
۲- معلم باید از سخنان بیهوده بپرهیزد. یکی از مصادیق سخنان بیهوده در آموزش، خارج شدن از مدار محتوا یا موضوعی است که در حال آموزش است. اگر معلمی بیربط با موضوع آموزش صحبت کند، یادگیری با مشکل مواجه میشود زیرا تحقیقات نشان داده است که ارتباط و پیوستگی مطالب نقش مهمی در یادگیری دارد (پیاژه، ۱۹۶۹م، ص۲۵).
مصداق دیگر سخنان بیهوده، سخنان ناروا و نامناسب است. این مسئله بسیار مهمی است زیرا دانشآموزان بسیاری از امور را از طریق سخنان و رفتار معلم میآموزند و اگر سخن و رفتار او ناشایست باشد به دانشآموز منتقل میشود. غزالی در رسالهالادب فیالدین میگوید که معلم باید شایسته این جایگاه بوده و دارای خصایل نیکو باشد زیرا رفتار وی در دانشآموز بسیار تأثیر میگذارد: «شاگردان نوجوان در سالیانی زندگی میکنند که تقلیدگرند و در چشم آنان آن معلم مردی نمونه است؛ چشمهایشان به رفتار و کردار او دوختهشده است و دریچه گوشهایشان به گفتار او گشوده گردیده است. اینان هر چه او بخواهد میخواهند و هر چه نپسندد نمیپسندد» (شلبی، ۱۹۵۱م، ص۲۱۱).
۳- الفاظ و نحوه کاربرد آنها نیز در یادگیری بسیار مؤثر است. فارابی در کتاب «الفاظ المستعمله»، روش آموزش را به دو قسمت کلی تقسیم میکند: روش مسموع و روش احتذاء. درروش مسموع یادگیری بر اساس انتقال مفاهیم الفاظ صورت میگیرد و درروش احتذاء که روشی تقلیدی است، متعلم با مشاهده افعال معلم و تقلید از او به یادگیری میرسد (دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۷، ص۱۳۴).
محققان تأکید میکنند که در کاربرد لفظ، باید به معنا و زمینه کاربرد آن توجه داشته باشیم. مثلاً میتوان از واژه گربه معانی مختلفی استنباط کرد: خود گربه، یک شئ یا موجود خزهپوش و جاندار گربه صفت. بنابراین معلم باید در آموزش به معنای واژهها و الفاظ توجه کند
تأکید بر رعایت تقوای علمی
یکی دیگر از سفارشها بسیار مهم ائمه اطهار(ع)، رعایت تقوا و توجه به آن است. بر این اساس تقوا، یکی از مبانی بسیار مهم در تربیت اسلامی است. از مجموع بیانات متعدد امام صادق(ع) در این زمینه، اینگونه برداشت میشود که لازم است انسان در همه حال مسئله تقوا را رعایت کند کهکی از مهمترین زمینههای آن، رعایت تقوا در تعلیم و تعلم است.
بهعنوان نمونه میتوان به موارد ذیل اشاره کرد: امام صادق(ع) میفرماید: ای گروه جوانان تقوای الهی را پیشه گیرید. همچنین در بیانی دیگر میفرماید: سزاوار نیست برای مؤمن که در مجلسی بنشیند که در آن معصیت میشود و نمیتواند جلوی آن را بگیرد (کلینی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۷۴).
مبانی سیاسی و اجتماعی تعلیم و تعلّم از منظر امام صادق عليه السلام
توصیه به هماندیشی و مدارا با مخالفان
امام صادق (ع) شیعیان را به همزیستی و مدارا با اهل سنت دعوت کرده و در مواردی به ایشان دستور به برقراری جلسات علمی و مناظره میدهند تا به این طریق هم شیعیان از جامعه اکثریت منزوی نشوند و هم بتوان احکام و اصول شیعی را با ملاطفت به آنان منتقل کرد. ازاینرو در مدار حق با مسامحه با آنان رفتار میشد اما این سهل گرفتن هرگز به معنای زیر پا گذاشتن اصول نبود و آنجا که مسئله اصولی در میان بود، حضرت هرگز تسلیم نمیشد.
بهعنوانمثال دریکی از سفرها، امام صادق(ع) به حیره (شهری در میان بصره و کوفه) آمد. در آنجا منصور دوانیقی به خاطر ختنه فرزندش جمعی را به مهمانی دعوت کرده بود. امام نیز ناگزیر در آن مجلس حاضر شد. وقتیکه سفره غذا انداختند، هنگام صرف غذا یکی از حاضرین آب خواست ولی بهجای آن شراب آوردند. وقتی ظرف شراب را به او دادند، امام بیدرنگ برخواست و مجلس را ترک کرد و فرمود که رسول خدا فرموده است: «ملعون است کسی که در کنار سفرهای بنشیند که در آن سفره شراب نوشیده شود» (محمدی، ۱۳۷۹، ص۸۲).
اولین روز از ماه شوال، عيد فطر است که يكى از اعیاد بزرگ در سنت اسلامى است. در این روز مسلمانان روزه دار كه ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشاميدن و كارهاى مباح ديگر به دستور الهی خودداری نموده اند، اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستين روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند می طلبند، اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است. روزه این روز حرام است و بر مسلمانان واجب است که زکات فطره بدهند.
تعیین عید فطر
عید فطر اولین روز ماه شوال است؛ از این رو، با رؤیت هلال ماه شوال در پایان روز ۲۹ ماه رمضان و یا گذشت ۳۰ روز از اول ماه رمضان، آغاز ماه شوال و عید فطر ثابت میشود.
زکات فطره
پس از پايان يافتن ماه مبارك رمضان؛ يعنى در شب عيد فطر، افرادى كه داراى شرايط باشند، بايد زكاتى بپردازند كه مقدار و موارد مصرف آن خواهد آمد. اين زكات به نام زكات فطره خوانده مى شود.
افرادى كه در شب عيد فطر داراى اين شرايط باشند زكات فطره بر آنها واجب است:
1- بالغ باشد.
2- عاقل باشد.
3- بنده كسى نباشد. ( تحت سرپرستی و تکفل کسی نباشد . )
4- فقير نباشد.
فردى كه داراى شرايط فوق باشد بايد زكات خود و كسانى كه در مغرب شب عيد فطر نان خور او هستند را بپردازد، كوچك باشند يا بزرگ، مسلمان باشند يا كافر،ريال خرج آنان بر او واجب باشد يا نه، در شهر خود او باشند يا در شهر ديگر (يعنى حتى اگر فرزند او كه نان خور اوست به مسافرت رفته باشد بايد زكات او را بدهد) و همچنين مهمانى كه با رضايت او پيش از غروب شب عيد فطر وارد خانه اش شده باشد، بايد زكات او را بدهد.
مقدار زكات فطره: هر نفرى يك صاع كه تقريباً 3 كيلو است.
جنس زكات فطره: گندم يا جو يا خرما يا كشمش يا برنج يا ذرت و مانند اينها. هر کدام که قوت غالب (غذایی که غالبا می خورند) باشد.
وقت وجوب زكات فطره: شب عيد فطر.
وقت پرداخت زكات فطره:
از شب عيد تا ظهر روز عيد فطر و بهتر آن است كه در روز عيد بدهد و اگر نماز عيد مى خواند بنابر احتياط واجب قبل از نماز عيد بپردازد.
مصرف زكات فطره:
همان مصرف زكات مال است، گر چه احتياط مستحب آن است كه فقط به فقراى مؤمن واطفان آنها و به مساكين بدهد.
نماز عید فطر
یکی از آداب این روز خواندن نماز عيد است این نماز دو ركعت است در ركعت اول حمد و سوره اعلى و در رکعت دوم حمد و سوره والشمس خوانده می شود. همچنین این نماز قنوت ویژه ای دارد که در رکعت اول بعد از قرائت پنج تكبير گفته می شود و بعد از هر تكبير قنوت ویژه نماز این روز خوانده می شود. و ركعت دوم چهار تكبير به همین ترتیب.[۱]
قنوت نماز عید فطر:
«اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَ الْعَظِمَة وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُک بِحَقِّ هذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمحَمَّد صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ اَنْ تُدْخِلَنِی فی کلِّ خَیْر اَدْخَلْتَفیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُک عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُک خَیْرَ ما سَئَلَک بِهِ عِبادُک الصّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِک مِمّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُک الْمـُخْلَصُونَ».
عید فطر در روایات
عيد فطر داراى اعمال و عباداتى است كه در روايات معصومين(ع) به آنها پرداخته شده و ادعيه خاصى نيز آمده است. از سخنان معصومين(ع) چنين مستفاد می شود كه روز عيد فطر، روز گرفتن مزد است. و لذا در اين روز مستحب است كه انسان بسيار دعا كند و به ياد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خير دنيا و آخرت را بطلبد. و در قنوت نماز عيد مىخوانيم:
«… اسئلك بحق هذا اليوم الذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فى كل خير ادخلت فيه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من كل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتك عليه و عليهم اللهم انى اسالك خير ما سئلك عبادك الصالحون و اعوذ بك مما استعاذ منه عبادك المخلصون»
بارالها! به حق اين روزى كه آن را براى مسلمانان عيد و براى محمد(ص) ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قرار دادى از تو مىخواهم كه بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خيرى وارد كنى كه محمد و آل محمد را در آن وارد كردى و از هر سوء و بدى خارج سازى كه محمد و آل محمد را خارج ساختى، درود و صلوات تو بر او و آنها، خداوندا، از تو مىطلبم آنچه بندگان شايستهات از تو خواستند و به تو پناه مىبرم از آنچه بندگان خالصتبه تو پناه بردند.
در صحيفه سجاديه نيز دعايى از امام سجاد(ع) به مناسبت وداع ماه مبارك رمضان و استقبال عيد سعيد فطر وارد شده است:
«اللهم صل على محمد و آله و اجبر مصيبتنا بشهرنا و بارك لنا فى يوم عيدنا و فطرنا و اجعله من خير يوم مر علينا، اجلبه لعفو و امحاه لذنب و اغفرلنا ما خفى من ذنوبنا و ما علن … اللهم انا نتوب اليك فى يوم فطرنا الذى جعلته للمؤمنين عيدا و سرورا و لاهل ملتك مجمعا و محتشدا، من كل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه او خاطر شرا اضمرناه توبة من لا ينطوى على رجوع الى.»
پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصيبت ما را در اين ماه جبران كن و روز فطر را بر ما عيدى مبارك و خجسته بگردان و آن را از بهترين روزهايى قرار ده كه بر ما گذشته است كه در اين روز بيشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشوئى و خداوندا بر ما ببخشايى آنچه در پنهان و آشكارا گناه گردانيم …
خداوندا! در اين روز عيد فطرمان كه براى مؤمنان روز عيد و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمائى قرار دادى از هر گناهى كه مرتكب شدهايم و هر كار بدى كه كردهايم و هر نيت ناشايستهاى كه در ضميرمان نقش بسته استبه سوى تو باز مىگرديم و توبه مىكنيم، توبهاى كه در آن بازگشتبه گناه هرگز نباشد و بازگشتى كه در آن هرگز روى آوردن به معصيت نباشد.
بارالها! اين عيد را بر تمام مؤمنان مبارك گردان و در اين روز، ما را توفيق بازگشتبه سويت و توبه از گناهان عطا فرما.» [۲]
شب عید فطر، شب جوائز
در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است ;که حضرت فرمودند : و چون شب عید فطر-كه شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل كنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد.
و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ی شهرها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر كوچه ها و گذرها بایستند و [ با صدایى كه آن را همه ی آفریده هاى خدا جز جن و آدمیان میشنوند] گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار كریم [براى نماز عید] بیرون شوید كه او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد.
و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی.
خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى گیرم كه من پاداش روزه ی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم. و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد كارگر- چون كار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را كامل پرداخت کنی
و خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى خواهید] از من بخواهید كه به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا وآخرت خود بخواهید عطا مى كنم.
و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی كه مرا مراقب خود بدانید[ و از من بترسید] شما را در پناه مى گیرم و نزد كسانى كه در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم.
باز گردید كه آمرزیده شدید همانا مرا خشنود كردید و من از شما خشنود شدم.
در ادامه میفرماید: پس فرشتگان به خاطرآنچه-که خداوند در روز عید فطر به این امت ارزانى فرموده است- شاد مىشوند و به یکدیگر بشارت داده و تبریك گویند. [۳]
روزعید فطر روز پاداش نیکوکاران
اميرالمؤمنين على(عليه السلام) در يكى از اعياد فطر خطبه اى خوانده اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم دادهاند.
خطب اميرالمومنين على بن ابى طالب عليه السلام يوم الفطر فقال:
ايها الناس! ان يومكم هذا يوم يثاب فيه المحسنون و يخسر فيه المبطلون و هو اشبه بيوم قيامكم، فاذكروا بخروجكم من منازلكم الى مصلاكم خروجكم من الاجداث الى ربكم و اذكروا بوقوفكم فى مصلاكم و وقوفكم بين يدى ربكم، و اذكروا برجوعكم الى منازلكم، رجوعكم الى منازلكم فى الجنه.
عباد الله! ان ادنى ما للصائمين و الصائمات ان يناديهم ملك فى آخر يوم من شهر رمضان، ابشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم فانظروا كيف تكونون فيما تستانفون .[۴] اى مردم! اين روز شما روزى است كه نيكوكاران در آن پاداش مىگيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مايوس و نا اميد مىگردند و اين شباهتى زياد به روز قيامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن به ياد آوريد خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوى پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشتبه سوى منازل خود، متذكر شويد بازگشتتان را به سوى منازلتان در بهشتبرين، اى بندگان خدا، كمترين چيزى كه به زنان و مردان روزهدار داده مىشود اين است كه فرشتهاى در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا میدهد و میگويد: «هان!بشارتتان باد، اى بندگان خدا كه گناهان گذشتهتان آمرزيده شد، پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد.»
روز عید سعید فطر روز اتحاد مسلمین
در روایتی امام رضا عليه السلام فرمود:
«اگر كسى بپرسد كه چرا روز فطر عيد قرار داده شده است، گفته خواهد شد: براى اين كه مسلمانان روزى داشته باشند كه همگى در يك مكان گرد آيند و در صحرايى باز جانب خداوند عزوجل آشكار شوند و او را براى انعام و لطفى كه درباره آنان كرده و با عبادت يك ماهه كه برايشان واجب كرده بود مقربشان ساخته، حمد و سپاس گويند و آن روز عيد محسوب مىشود و روز اجتماع همه مسلمين است و روز افطار و روز پرداخت زكات و بخشش به فقرا و روز رغبت و تشويق و روز ناله و زارى به درگاه بارى تعالى است و براى اين كه آن روز اول و آغاز روزهاى سال جديد است و در آن روز به خلاف روزهاى يك ماهه پيش، روز خوردن و آشاميدن است زيرا در نزد اهل حق ماه رمضان اولين ماه سال است و خداوند چنان مىپسنديد كه آن روز (فطر) را روز اجتماع مسلمانان قرار دهد تا در آن روز او را سپاس گويند و تقديس و تكريم كنند».
به اين دليل و حكمتى كه امام به آن اشاره كرد روز فطر را خدا عيد براى مسلمانان قرار داد تا در آن جمع شوند و به يكديگر تبريك بگويند بر توفيقى كه خدا در گرفتن يك ماه روزه در ماه رمضان به آنان عطا كرده است.
روز عید سعید فطر روز اهدای جوائز الهی
جابر از امام باقر علیه السّلام روایت كرده كه آن حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:
چون روز اول شوّال فرا مى رسد منادیى ندا مى كند: اى مۆمنان در این صبحگاه بشتابید براى جوائزتان .[كه به پاداش عبادات رمضان میدهند]
سپس فرمود: اى جابر جوائز خداوند متعال كه مانند جوائز این پادشاهان نیست.آنگاه فرمود: امروز روز جائزه است. [۵]
ماه رمضان ماه مسابقه و عید فطر روز اعلام نتایج
امام حسن مجتبى علیه السّلام در روز عید فطر گروهى را دید كه مشغول بازى و خنده بودند. پس در حالى كه به آنان اشاره میكرد به اصحاب خویش فرمود:
همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یكدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّهاى دیگر عقب افتادند و تقصیر كردند و زیان دیدند.»
پس شگفتا و بسیار شگفتا از آنكه به خنده و بازى مشغول باشد در چنین روزى كه نیكوكاران در این روز پاداش مى یابند و تقصیركاران زیان مى بینند.
و قسم به خدا كه اگر حجاب از میان برخیزد و پرده كنار رود بىتردید و حتما نیكوكار مشغول نیكوكارى خود شود و بدكردار گرفتار زشتكارى خود باشد. [۶]
عید فطر از منظر بزرگان
عید فطر از منظر امام خمینی ( ره )
مسلمانان روزه دار که ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیده اند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى طلبند، اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.
عید فطر یکى از دو عید بزرگ در سنت اسلامى است که درباره آن احادیث و روایات بسیاری وارد شده است. مسلمانان روزه دار که ماه رمضان را به روزه دارى به پا داشته و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیده اند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مىطلبند، اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.
از نظر حضرت امام(س) عید فطر بعد از یک ماه روزه داری جشن میهمانی و عید برای ضیافت الهی و وصال است وجشن پیروزی بر هوای نفس و شیطان و موفقیت بر انجام دستورالهی است. حضرت امام(س) می فرمایند: « عید شریف فطر عید است براى ضیافة اللَّه، و عید شریف قربان عید است براى لقاء اللَّه و آن عید که ضیافة اللَّه است، مقدمه است براى لقاء اللَّه.» [۷]
عید فطر از منظر مقام معظم رهبری
… روز عيد فطر از جملهى مناسبت هايى است كه امّت اسلامى مىتواند از آن منتفع شود و خوشبختانه در اسلام از اين مناسبت ها بسيار است. اين روز براى همهى مسلمانان جهان عيد است؛ روزى است كه مسلمانان بعد از يك ماه روزهدارى و عبادت و توجّه و تذّكر، با دل هايى كه براى جلب رحمت و نورانيّت الهى آماده شده است، با اقامهى نماز و اجتماعات گوناگون، گرد هم جمع مىشوند و اين براى دنياى اسلام يك فرصت است. همهى اعياد و مناسبتهاى اسلامى بايد اين خاصيت را براى ما داشته باشد كه دلهاى ما مسلمانان را به هم نزديك كند. امروز مسلمانان بيش از هميشه احتياج دارند به اينكه دل هايشان را به هم نزديك كنند.
… روز عيد فطر از جملهى مناسبت هايى است كه امّت اسلامى مىتواند از آن منتفع شود و خوشبختانه در اسلام از اين مناسبت ها بسيار است. اين روز براى همهى مسلمانان جهان عيد است؛ روزى است كه مسلمانان بعد از يك ماه روزهدارى و عبادت و توجّه و تذّكر، با دل هايى كه براى جلب رحمت و نورانيّت الهى آماده شده است، با اقامهى نماز و اجتماعات گوناگون، گرد هم جمع مىشوند و اين براى دنياى اسلام يك فرصت است. همهى اعياد و مناسبت هاى اسلامى بايد اين خاصيت را براى ما داشته باشد كه دل هاى ما مسلمانان را به هم نزديك كند. امروز مسلمانان بيش از هميشه احتياج دارند به اينكه دل هايشان را به هم نزديك كنند. … [۸]
عید فطر از منظر آیه الله جوادی آملی
بهترین دمى كه انسان دارد در ماه مبارك رمضان است كه «انفاسكم فیه تسبیح»; نفس كشیدن در این ماه «سبوح قدوس» گفتن است; لذا امام سجاد(ع) مىفرماید: سلام بر تو اى عید اولیاى الهى. اینكه مىبینیم در آخر ماه مبارك رمضان عید فطر مىگیرند، چون جایزههاى یك ماه را به ما مىدهند; در حقیقت محصول ماه مبارك رمضان است. این ضیافة الله، آن لقاء الله را در بر دارد و عظمت از آن ماه شوال نیست، بلكه عظمت از آن ماه مبارك رمضان است كه نتیجه یك ماهه را در روز عید مىدهند.
برخی آداب روز عید فطر
مستحب است در روز عید فطر قبل از نماز عید با خرما افطار کند .
مستحب است پیش از نماز عید غسل کند و دعاهایی که قبل از نماز و بعد از آن در کتب دعا آمده بخواند.
در روز عید فطر بعد از نماز مغرب و عشا در شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر این تکبیرها را بگوید: «اَللّهُ اَکبَرُ، اَللّهُ اَکبَرُ، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اَللّهُ اَکبَرُ، اللّهُ اَکبَرُ وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، اَللّهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا».
فضیلت عید سعید فطر
عید، روزی است که خداوند برای جوایز رحمانی اش و انعام رحیمی خویش از میان روزها برگزید، روزی که بندگان بعد از یک ماه اعتراف به بندگی و طلب آمرزش و عرض نیاز و تمنا، فراتر از ظن و گمانشان اعطا می کند.فطر، عید اولیاء الله و روزه دارانی است که گوی سبقت را از دیگران ربوده اند و در این روز فرا خوانده شوند تا جوایز و هدایان را دریافت کنند.
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «إِذَا كَانَ صَبِيحَةُ يَوْمِ الْفِطْرِ نَادَى مُنَادٍ اغْدُوا إِلَى جَوَائِزِكُمْ؛ زمانی که صبح روز عید فطر می شود منادی [از آسمان] ندا می کند، صبح زود به دنبال گرفتن جوایزتان باشید.
آنچه درباره واردین به عید فطر از چند جهت اهمیت دارد:
1.واردین به عید، چه برخورد و رفتاری با روزه و ضیافت الله داشته اند؟!
2.حالات پسندیده مؤمنان در روز عید؛
3.عید فطر شروعی دوباره.
عید فطر
عید سعید فطر(1) (2)
ره توشه هائی از عید فطر
اول شوال (عید سعید فطر)
عید فطر؛ روز آزادی وجایزه
روز عید فطر، روزه جشن و جایزه
عید فطر و نقش آن در تحولات فردی و اجتماعی
عید سعید فطر در قرآن و کلام معصومان علیهم السلام
در آیات 14 و 15 سوره ی مبارکه ی اعلی به نجات اهل ایمان و عوامل این نجات اشاره می کند. نخست می فرماید: مسلماً رستگار می شود کسی که خود را تزکیه کند «قد افلح من تزکی» و نام پروردگارش را به یاد آورد و به دنبال آن نماز بخواند «و ذکر اسم ربه فصلی».
به این ترتیب، عامل فلاح و رستگاری و پیروزی و نجات را سه چیز می شمرد: تزکیه و ذکر نام خداوند و سپس بجا آوردن نماز. در اینکه منظور از تزکیه چیست، تفسیرهای گوناگونی ذکر کرده اند: نخست اینکه منظور، پاکسازی روح از شرک است، به قرینه ی آیات قبل و نیز به قرینه ی این که مهمترین پاکسازی، همان پاکسازی از شرک است. دیگر اینکه منظور، پاکسازی دل از رذائل اخلاقی و انجام اعمال صالح است، به قرینه ی آیات فلاح در قرآن مجید، از جمله آیات آغاز سوره ی مؤمنون که فلاح را در گرو اعمال صالح می شمرد. و به قرینه ی آیه 9 سوره شمس که بعد از ذکر مسئله ی تقوی و فجور می فرماید: «قدافلح من زکیها؛ رستگار شد کسی که نفس خود را از فجور و اعمال زشت پاک کرد و به زینت تقوی بیاراست».
دیگر اینکه منظور، زکات فطره در روز عید فطر است که نخست باید زکات را پرداخت و بعد نماز عید را بجا آورد.
قابل توجه این که: در آیات فوق نخست، سخن از تزکیه و بعد ذکر پروردگار و سپس نماز است.
عید فطر در قرآن کریم
نکاتی درباره عید فطر
امام رضا (ع) و فلسفه ی نماز عید فطر
اعمال عید سعید فطر
رضای آل محمد علیهم السلام را سخنی شنیدنی است:
«اِنَّما جُعِلَ یَوْمُ الْفِطْرِ الْعیدَ لِیَکُونَ لِلْمُسْلِمینَ مُجْتَمَعا یَجْتَمِعُونَ فیهِ وَ یُبْرِزُونَ لِلّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلَیْهِمْ فَیَکُونُ یَوْمَ عیدٍ وَ یَوْمَ اِجْتِماعٍ وَ یَوْمَ فِطْرٍ وَ یَوْمَ زَکاةٍ وَ یَوْمَ رَغْبَةٍ وَ یَوْمَ تَضَرُّعٍ. وَ لأَنَّهُ اَوَّلُ یَوْمٍ مِنَ السَّنَةِ یَحِلُّ فیهِ الاَکْلُ وَالشُّرْبُ لاَنَّ اَوَّلَ شُهُورِ السَّنَةِ عِنْدَ اَهْلِ الْحَقِّ شَهْرُ رَمَضانَ فَأَحَبَّ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اَنْ یَکْونَ لَهُمْ فی ذلِکَ مَجْمَعٌ یَحْمِدُونَهُ فیهِ وَ یُقَدِّسُونَهُ؛ همانا روز فطر، عید قرار داده شده تا برای مسلمانان روز اجتماعی باشد که در آن روز گرد هم آیند و [عشق و محبت خود] به خداوند را ابراز کنند و به خاطر منّتی که بر آنان نهاده است، او را ستایش کنند، پس روز عید و روز گردهم آیی و روز افطار، روز زکات، روز گرایش به یکدیگر و روز تضرّع [به پیشگاه حق تعالی] است، [و نیز روز فطر، روز عید قرار داده شده] به دلیل آنکه روز فطر اولین روز سال است که خوردن و آشامیدن در آن جایز شمرده شده است، چرا که نزد اهل حق اولین ماه سال، ماه رمضان است و خداوند دوست دارد در روز عید فطر، مسلمانان اجتماع کنند و با یکدیگر به ستایش و تقدیس او بپردازند.»
نوروز پاکان
اعمال شب عید فطر
دعای حضرت علی در شب عید فطر
اعمال شب و روز عید فطر
اعمال روز عید فطر
دعای حضرت مهدی(عج) در روز عید فطر
سرمایه رمضان و همت بلند در عید فطر
زکات فطره
کسیکه موقع غروب یعنی قبل از غروب شب عید فطر گرچه بچند لحظه باشد بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده کس دیگر نیست، باید برای خودش و کسانیکه نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریبا 3 کیلوگرم است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها بمستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است.
اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقا برای زکات مال گفته شد برسانند کافیست. ولی احتیاط مستحب آنست که فقط به فقرای شیعه بدهد.
انسان باید زکات فطره را بقصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعیکه آن را می دهد، نیت دادن فطره نماید.
زکات فطره
احکام زکات فطره
تأملی در فریضه زکات، به بهانه اشاره به زکات فطره
نماز عید
نماز عید فطر دو رکعت است در رکعت اوّل حمد و سوره اعْلی بخواند و بعد از قرائت پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیری این قنوت را بخواند:
«اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاَّءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَلِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ ذُخْراً (وَشَرَفاً) وَ مَزِیْداً اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْرٍاَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوَّءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْصّالِحُونَ»
پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع و سجود برخیزد به رکعت دوّم و بعد از حمد سوره وَالشَّمْسِ بخواند پس چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیری آن قنوت را بخواند و چون فارغ شد تکبیر پنجم گوید و به رکوع رود پس نماز را تمام کند و بعد از سلام تسبیح زهرا عَلیهَاالسَّلام بفرستد
نماز عید
دستور خواندن نماز عید فطر
نماز عید فطر امام رضا علیه السلام
امام رضا (ع) و فلسفه ی نماز عید فطر
احکام نماز عید فطر و قربان از رساله امام خمینی-ره
آداب عید سعید فطر
عید فطر، روز جشن همه مسلمانان، بخصوص روزه دارانی است که بخوبی به وظیفه الاهی و بندگی خود عمل کرده و باید منتظر دریافت پاداش باشند. صحنه نماز عید فطر و حضور در مساجد، یادآور صحنه قیامت و حضور در پیشگاه عدل الاهی و دریافت پاداش بهشت است.
لذا مسلمانان جهت حضور در درگاه احدیت باید با لباس، بدن و روحی پاک و آراسته به ملاقات خداوند و دیدار یکدیگر بروند. در این روز لازم است در صورت امکان از لباس های نو و تازه و یا از لباس های تمیز و مرتب استفاده کرد؛ تا بندگان از ملاقات با یکدیگر لذت برده و اسباب رضایت الاهی هم فراهم شود. از هر وسیله ای که باعث تنفر و جدایی می شود باید پرهیز نمود.
یکی از برنامه های مهم در ایام عید فطر صله رحم است. دین مبین اسلام سفارش زیادی بر صله رحم و ارتباط با خویشان دارد و شدیدا با قطع رابطه با اقوام مخالفت نموده است.
خداوند برای کسانی که صله رحم می کنند پاداش فراوانی قرار داده است:
«قَالَ مُوسَی إِلَهِی فَمَا جَزَاءُ مَنْ وَصَلَ رَحِمَهُ قَالَ یَا مُوسَی أُنْسِی لَهُ أَجَلَهُ وَ أُهَوِّنُ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ یُنَادِیهِ خَزَنَةُ الْجَنَّةِ هَلُمَّ إِلَیْنَا فَادْخُلْ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِهَا شِئْت؛ حضرت موسی در مناجاتش پرسید: معبودا پاداش کسی که صله رحم کند چیست؟ خداوند متعال فرمود: عمرش را دراز کنم و سکرات موت را بر او آسان کنم و خازنان بهشت، او را فریاد کنند: بشتاب نزد ما و از هر در، که خواهی وارد شو».
عید فطر و آراستگی
آداب روز عید و فضایل عید فطر
یاد امام عصر (عج) در عید فطر
در عید فطر هم باید دید و بازدید کرد
عید فطر و حفظ آثار ماه مبارک رمضان
حال که پس از یک ماه مهمانی خدا، وارد عید اولیاء الله می شویم، با نگاهی به پشت سر و شهرالله که لحظه لحظه آن مملو از نور و خوبی ها بود، با دستاوردها و رهاوردهایی از این سفر معنوی روبه رو خواهیم شد که حفظ آنها، برای شروع دوباره زندگی معنوی، بسیار ارزشمند بوده است و فراموشی آنها بستر سقوط را برایمان به ارمغان می آورد، دستاوردهایی چون: یاد و ذکر خدا، قرائت روزانه قرآن، نماز اول وقت، روزه داری، یاد فقرا، یاد مرگ، دوری از گناه و آلودگی های روحی و روانی، توسل به اهل بیت(ع)، دوری از پرخوری، حفظ حرمت ها، هم نشینی با خوبان، دوری از شب نشینی های بیهوده و مملو از لهو و لعب، دوری از غیبت، دوری از دروغ گویی، انتظار اوقات نماز، همگامی با شادی و غم اهل بیت(ع)، سلامتی جسمانی، روحی، روانی.
تولد دوباره
عید آزادی و آگاهی
عید فطر ماه پیروزی بر طاغوت نفس
ویروس رنگ پریدگی
یک ماه برای یک سال
مبلغین و بعد از ماه رمضان
عید فطر در کلام امام و رهبری
امیدوارم خدای تبارک و تعالی این عید سعید را به همه مسلمین و به کشور ما و ملت ما مبارک کند و امیدوارم که با عنایت خودش با ما رفتار کند. ما مهمان های خوبی نبودیم برای خدای تبارک و تعالی. ما را دعوت کرد به ضیافت، او میزبان بزرگ و ما میهمانان هیچ. چه بگوییم در مقابل این نعمت بزرگ الهی که ملت ها را دعوت کرده است به ضیافت اللّه، ضیافت اللّه با همه اسماء. و ما چگونه شکر این نعمت را بجا بیاوریم، ما که خودمان را می شناسیم که هیچ نیستیم و هرچه هست، اوست، لکن او عنایات خاصه خودش را مبذول می کند و ما را میهمان و خودش را میزبان ما قرار می دهد. (بیانات امام خمینی(ره)، (10/ 4/ 63)
کار معنوی و مجاهدت با نفس در این ماه، به صاحبان همت و صاحبان اراده، که شما مردم عزیز هستید و روزه را تحمل کردید، احساس شادی و مسرت معنوی می بخشد. این هم یکی از خصوصیات کار برای خدا و تلاش و مجاهدت للَّه است که صاحب آن، با وجود تحمل مشکل و تحمل زحمت، احساس شادی می کند و خداوند این شادی را متصل کرده است به شادی روز عید فطر؛ که در عظمت این روز همین بس که شما در قنوت های نُه گانه این نماز پربرکت، خدا را قسم می دهید به این روز «أسْئَلُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ»1 ـ این نشان دهنده رتبه بالای این روز است. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 18/ 5/ 1391)
امام خمینی ثابت و استوار/ عید فطر
خطبه های رهبر معظّم انقلاب درباره عید سعید فطر
آئین ها و مراسمات عید فطر
عید سعید فطر پس از یک ماه عبودیت و عبادت مؤمنان روزه دار در مهمانی خدا فرامیرسد و مردم شهرها و روستاهای ایران مانند دیگر مسلمانان جهان این روز مبارک را با برپایی آداب و رسوم و سنن خاص خود با شکوه فراوان گرامی میدارند. در تمام کشور وداع عاشقان حضرت حق فضای کشور را عطرآگین میسازد و مؤمنان تلاش میکنند در مراسم وداع با ذکر مناجات و ریختن اشک از خوان الهی هرچه بیشتر بهره مند شوند. معمولاً مردم از چند روز قبل از عید فطر با چراغانی کردن سر در مساجد، حسینیه ها، ادارات، مراکز دولتی و خصوصی، معابر، میادین، بازارها و خانه ها، خانه تکانی، خرید نیازمندیهای نو اعم از لباس نو برای بچه ها، هدایا برای نزدیکان، اثاثیه نو برای منزل و شیرینی و میوه به استقبال این عید بزرگ میروند. در برخی نقاط که ماه قابل رؤیت است مردم در آخرین شب از ماه مبارک رمضان در نقطه ای بلند به افق چشم میدوزند تا با رؤیت هلال ماه شوال با ماه رمضان وداع کنند. آنها در این شب تا به صبح در مساجد و تکایا و حسینیه ها احیا میدارند و تا اذان صبح به اقامه نماز، ذکر مناجات و استغفار میپردازند. روز عید فطر در مساجد، بقاع متبرکه و مصلیها، نماز عید فطر را اگرچه واجب نیست اما به دلیل استقبال همگان بویژه آنانکه موفق به روزه گرفتن شده اند هر چه باشکوه تر برگزار میکنند.
معرفی و تحلیل گزیده ای از مراسم «عید فطر» در فرهنگ مردم ایران
مظاهر عید فطر در نجف اشرف
رشحاتی از قلم
عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت
صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
«أللّهُمَّ أهْلَ الکِبریآء وَالعَظَمَة وأهلَ الجُودِ وَالجَبَروتِ وَأهلَ العَفْوِ وَالرَّحْمَة…».
ریزش 30 روزه ی باران رحمت … فصل مهربانی و اجابت دستان دعا … فصل اشک های بی دریغ «ندامت»!
و امروز دست های روزه داران، برای گرفتن «عیدانه» به آسمان بلند می شود که امروز عید فطرت های پاک است، عید دعاهای مستجاب شده، روز جشن شکست ابلیس، همایش بین المللی روزه داران در وداعی و آغازی دگر… !
الهی… نوای نامت به آتش می کشد بند بند این نیستان در سکوت فرو رفته را … و به وجد می آورد هیجانات فروکش شده را …!
الهی … این قلب هراسناک که امید چهاردیواری ضلالت و گمراهی است، به آرامش نمی رسد؛ مگر به نور روشن هدایت تو و زخم های چرکین روح که به تیرهای زهرآلود گناه مبتلا گشته درمان نمی شود؛ مگر به مرهم احسان تو…!
الهی … ببخشای بر من، به آنچه واقف تری از من که اگر به رفتار خویش بازگشتم تو نیز به بخشایش بی کرانت بازگرد!
مقدمه
قدس، دفتر خونین شجاعت و مقاومت اسلامی است. هرگلبرگ این دفتر، یادمان حماسه ای ماندگار، فریادی بی کرانه و مظلومیتی بی مرز است. قدس، قبله پیشین مسلمانان و قلب کنونی آنان است. قدس جغرافیای عشق، تاریخ ایثار و محراب نیایش های خونین است.
نامگذاری روز قدس
در 16مرداد 1358، پس از بمباران جنوب لبنان توسط نیروهای دفاعی اسرائیل، امام خمینی(ره) از مسلمانان جهان خواست تا آخرین جمعه ماه رمضان را به عنوان «روز قدس» انتخاب کنند. روز جهانی قدس، مناسبتی رسمی در جمهوری اسلامی ایران است که در حمایت از ملت فلسطین برگزار میشود. امام خمینی(ره) درباره روز قدس فرمودند: «روز قدس فقط روز فلسطین نیست، روز اسلام است. روز قدس، جهانی است و روزی نیست که فقط اختصاص به قدس داشته باشد. روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است.»
راهپیمایی در روز قدس
همه ساله مردم در ایران در آخرین جمعه ماه رمضان به راهپیمایی در حمایت از مردم فلسطین میپردازند. در شماری از کشورهای اسلامی نظیر ترکیه، اندونزی، بحرین، لبنان، پاکستان و حتی برخی کشورهای غیر اسلامی نظیر ایالات متحده آمریکا و انگلستان نیز، تظاهراتی در بعضی از مراکز اسلامی و با حضور مسلمانان و غیر مسلمانان برگزار میشود.
در واقع روز قدس نماد وحدت و اراده امت اسلامی در مقابل جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین، غزه و دیگر کشورهای اسلامی میباشد. روز ایستادگی مستضعفان عالم، علیه مستکبران و روز فریاد مظلومیت ملتی است که با خون فرزندان خود پرده از چهره کریه رژیم غاصب صهیونیستی برمی دارند.